Słowem wstępu:
Inspiracją do przeprowadzenia tego wywiadu była rozmowa z psychologiem sportowym – Pawłem Habratem, autorem książki „Uwierzyć w wygraną”. Pan Paweł stwierdził, że na pewne pytania dotyczące spraw mentalnych w tenisie, nadal trudno jest znaleźć precyzyjne odpowiedzi poparte doświadczeniem, obserwacją i wnikliwą analizą. Postanowiliśmy zatem porozmawiać z człowiekiem, który od praktyki tenisowej przeszedł na szczebel badań sfery mentalnej w sporcie – w tym także w tenisie ziemnym – i pracą nad nią. Dr Jim Taylor. Mieszka w San Francisco w Kalifornii. Swego czasu działał jako konsultant Amerykańskiego Związku Tenisowego, stopień doktora psychologii uzyskał na Uniwersytecie w Kolorado, autor wielu książek i publikacji, wymieńmy chociażby „Prime Sport: Triumph of the Athlete’s Mind” czy „Prime Tennis: Triumph of the mental game” . W swojej bogatej karierze pracował wiele lat jako trener tenisa organizacji USPTA zarówno z juniorami jak i tymi, którzy przeszli na zawodowstwo. Możnaby rzec: „wspaniale!”, jednak oprócz tenisa w jego życiu goscił także triathlon, karate, bieganie w maratonach i przede wszystkim narciarstwo zjazdowe. Odwiedził nawet Polskę – 10 lat temu – z wykładem na zaproszenie Komitetu Olimpijskiego.
- Jakie uwarunkowania lub atrybuty psychiczne uważa Pan za najważniejsze w tenisie?
Tenisista musi być pewny siebie, silny psychicznie, zmotywowany i umiejący szybko się skupiać. W sporcie takim jak tenis, gdzie o wygranej seta (czy meczu) mogą decydować centymetry, zawodnik musi być w stanie skoncentrować się na uderzeniu rakietą, nie rozpraszać się, uwierzyć w wygraną i wykorzystać swoją pasję, by wygrać.
- W jakim wieku najlepiej zacząć pracę nad możliwościami psychicznymi?
Pomimo, że sposób, w jaki pojęcia natury psychologicznej przekazywane są zawodnikowi zmienia się w zależności od jego wieku, włączanie ich do treningu, można zacząć, jak tylko gracz potrafi utrzymać rakietę. Trener (czy mental coach) może od razu zacząć z zawodnikiem pracę nad umiejętnością koncentracji. Zamiast rozmawiać o tym jak ważna jest koncentracja, można kłaść nacisk na to, by ,,dziecko” obserwowało piłkę i wyjaśnić jakie będą konsekwencje jeśli tego nie zrobi. Podobnie jest z umiejętnością mówienia do siebie, która może być od razu wykorzystana. Kiedy zawodnik zacznie się frustrować po odpuszczeniu kilku piłek, trener może podkreślić jak ważne jest, by gracz mówił sobie ,,Popatrz, idzie mi już lepiej” albo ,, Trafię następną!”. Aby lepiej zrozumieć, co motywuje gracza, by wybić się w tenisie i w życiu, najlepiej poczekać, aż rozwinie on swoje zdolności poznawcze tak, aby był w stanie zrozumieć pojęcia, o których mówimy. Przed rozpoczęciem gimnazjum, gracz będzie w stanie rozumieć te pojęcia na tyle, by włączyć je w swój trening.
- Jakie możliwości psychiczne powinien posiadać obecnie nowoczesny trener tenisa?
Nowoczesny trener tenisa powinien posiadać na tyle dobre zrozumienie uwarunkowań psychicznych, aby móc rozpoznać jakie są mocne i słabe strony psychiczne sportowca oraz wiedzieć jak nad nimi pracować. Ponadto trener musi umieć wcielić te umiejętności w grę zawodnika, opierając się na jego mocnych i słabych stronach. Trener musi w pełni rozumieć na czym polega koncentracja, motywacja i opanowanie. Ponieważ trener musi dogłębnie rozumieć na czym polega gra w tenisa od strony fizycznej, bedzie w stanie odnieść pojęcia natury psychicznej do sytuacji w czasie meczów tenisowych i pracować nad nimi w sensowny, a także skuteczny sposób. Najważniejszą umiejętnością jaką powinien posiadać trener tenisa, jest zdolność zorganizowania i rozplanowania dobrych sesji treningowych. Aby to zrobić, trener musi wiedzieć nad czym gracz powinien pracować i zaplanować treningi w taki sposób, aby były one produktywne oraz skupiały się na konkretnych obszarach, które wymagają poprawy.
Czy uważa Pan, że szukanie psychologicznego profilu mistrza ma sens?
Pomimo tego, że mistrzowie tenisa mają wiele wspólnych charakterystycznych cech psychicznych (np. umiejętność świetnej gry pod presją, bezgraniczną wiarę w siebie)poświęcanie czasu i energii na poszukiwanie profilu mistrza może przynieść małe korzyści i prowadzić w „ślepą uliczkę”. Możliwości psychiczne mogą być nabyte i rozwijane. Zamiast poszukiwania idealnego profilu, wysiłki powinny być spożytkowane na pracę nad słabościami u tych zawodników, którzy już posiadają kilka (nie koniecznie wszystkie) cechy charakteryzujące mistrza tenisowego. Postępując w ten sposób, znacząco zwiększymy liczbę graczy, którzy potencjalnie mogą zostać mistrzami, a ogólny poziom gry wszystkich sportowców, z którymi trener pracuje znacznie wzrośnie.
- Czy uważa Pan, że można ustalić procent w jakim psychika czy cechy psychiczne maja wpływ na wynik meczu?
Bedą takie momenty w meczu tenisowym, kiedy możliwości psychiczne (lub ich brak) będzie bardzo oczywisty. W sytuacji kiedy gracz, który w całym meczu nie popełnił podwójnego błędu serwisowego, popełnia takie błędy w tiebreaku i przegrywa mecz, można powiedzieć, że cechy psychiczne takie jak radzenie sobie z presją i kontrolowaniem emocji miały ogromny wpływ na wynik. Aczkolwiek jednym z powodów dlaczego tak ważne jest rozwijanie w zawodniku jego możliwości psychicznych, jest to, że wiele z nich ma na niego wpływ przez cały czas trwania meczu. Dlatego, o ile możliwe jest oszacowanie w jakim stopniu cechy psychiczne mają wpływ,o tyle nie nie będzie ono odzwierciedlało faktycznego ich udziału w meczu, gdzie działają wszystkie razem w tym samym czasie.
- Czy radzi sobie Pan z określeniem ,,psycholog” ?
W dziedzinie psychologii sportu jest dla nas bardzo ważne, by być przygotowanym do tego, aby patrzeć na osobę i pracować z nią całościowo, ponieważ wiele aspektów życia zawodnika może mieć wpływ na jego wyniki na korcie. Nieuniknione jest, że działając w ten sposób, praca z graczami przeprowadzana jest przez ,,psychologa” rozumianego w bardziej tradycyjnym sensie. Naszym głównym celem jest pomóc zawodnikowi lepiej grać. Możemy to osiągnąć spędzając czas z graczami na korcie, pomagając im rozwijać ich określone techniki psychiczne, które będą oni później mogli stosować w czasie meczu i rozwijając ich umiejętności używania cech zarówno psychicznych jak i fizycznych, w celu zmaksymalizowania ich osiągnięć. Inne terminy jakimi sie posługujemy to ,,mental coach” lub ,,sport consultant”.
- Co Pan myśli na temat graczy, którzy mówią ,, Ja nie potrzebuję psychologa, ponieważ nie mam problemów.”? Co Pan odpowiada na takie stwierdzenia?
Odpowiadam wyjaśniając, iż pogląd, że mental coach jest niezbędny tylko wtedy, gdy wystepują ,,problemy”, jest czestym nieporozumieniem. Głównym powodem (zwłaszcza w przypadku zawodników na najwyższym poziomie), dla którego sportowcy zatrudniają „mental coacha” jest raczej chęć zmaksymalizowania posiadanych już umiejętności, a nie rozwiązywanie problemów. Nawet jeśli gracz uważa, że nie ma problemów, to zawsze istnieje coś co można poprawić. Czy nie chciałbyś być jeszcze lepiej zmowtywowany, jeszcze bardziej pewny siebie i jeszcze lepiej przygotowany na korcie?
- Czy mógłby Nam Pan powiedzieć jakie są trzy najczęściej występujące trudności, które Pan napotyka podczas codziennych treningów z zawodnikami?
Jedną z głownych trudności, z jakimi musimy sobie radzić podczas codziennych treningów z graczami jest strach przed przegraną. Nawet podczas treningu gracze nie chca puścić piłki. Sportowcy nie chcą ,,przegrać”. Powoduje to, że gracze za bardzo starają się kontrolować czy kierować uderzeniami. Koncentrowanie się na rezultacie uderzeń i strach przed przegraną, negatywnie wpływa na możliwość gracza bycia swobodnym i jego zaufanie do samego siebie. Kolejnym często napotykanym problemem jest brak pasjii i mocy podczas treningu. Trudno jest zmusić gracza, aby atakował na treningu, tak jakby był on tak ważny jak mecz, ale na koniec przynosi to efekty. Zawodnik, który ćwiczy codziennie z tą samą pasją, z jaką gra w meczach, wkładając w treningi taką pracę, jaka jest wymagana po to, żeby zdobyć najwyższe miejsce wtedy, gdy gra na prawdę się liczy. Trzecią przeszkodą, z którą najczęściej mam do czynienia jest to, że gracz często nie chce rozszerzyć swojej strefy bezpieczeństwa. Przykładowo, gracz, który ma świetny odwrotny forehand (inside-out-forehand), będzie uporczywie unikał na treningu backhandu tak, aby uderzać z forehandu. O ile ważne jest, aby zdawać sobie sprawę z mocnych stron gracza i wzmacniać je podczas treningów, o tyle trzeba także pracować nad jego słabymi stronami. Jeśli gracz odmawia uderzania z backhandu podczas treningu to co Pan mysli, że stanie się na meczu? Kiedy przyjdzie mecz, przeciwnik może uderzyć z forehandu zaraz koło linii. Jeśli gracz nie pracował nad swoim beckhandem podczas treningów, najprawdopodobniej popełni błąd albo poda do przeciwnika prosto w siatkę. Praca w czasie treningu nad uderzeniami, które sprawiają nam trudności, w końcu zaskutkuje tym, że staną sie one łatwe w czasie meczu.
- Co oznacza dla Pana bycie dobrym ,,psychologiem sportowym/mental coachem”?
Bycie dobrym mental coachem oznacza przekazanie sportowcom wskazówek i użytecznych narzędzi, wtedy kiedy jest to konieczne, jak również pomaganie im w rozwoju zdolności, tak aby mogli grać na szczycie swoich możliwości, ciągle na tym samym poziomie, wtedy kiedy potrzeba. Dobry „mental coach” zna swoich sportowców tak dobrze, że stwarza wysoce ukierunkowane programy treningowe, w których uwzględnia umiejetności, osobowość i cele indywidualnego sportowca. Są oni ekspertami w tym co i kiedy jest potrzebne. Wiedzą kiedy należy wkroczyć z poradą, a kiedy zachęcić sportowca, by znalazł swoje własne rozwiązanie. W końcu sportowiec stanie się na tyle samodzielny i wcieli w swoją grę to, czego nauczył się od mental coacha, tak dobrze, że będzie to automatyczne.
- Jakie są główne różnice uwarunkowań psychicznych u najlepszych tenisistów na świecie ?
Wszyscy najlepsi gracze tenisa na świecie mają pewne wspólne cechy. Często graja najlepsze mecze tenisowe w warunkach, które spowodowałyby, że słabsi zawodnicy załamaliby się pod takim naciskiem. Postrzegają wyzwania jako możliwości a nie zagrożenie. Spójrz im w oczy, gdy mówią o nadchodzącym meczu z rywalem, a zobaczysz skupioną moc i błysk podniecenia. Mówiąc ogólnie, oni wszyscy mają swoje indywidualne osobowości i wykorzystują cechy psychiczne w swój własny, indywidualny sposób. Rafael Nadal gra tak, jakby napędzał go wielki, wewnętrzny, nigdy niegasnący ogień. Jego gra pełna jest wytrwałości, determinacji, wybuchowości. W przypadku Rogera Federera jest odwrotnie, jest on esencją spokoju i opanowania. Jego gra jest naturalna, zrelaksowana, jest arcydziełem, podczas której zdolny jest, by uderzyć w każdej chwili. Najlepsi światowi gracze mogą używać swoje aspekty psychiczne w różny sposób, ale chodzi o to, że wszyscy je wykorzystują. Najlepsi światowi gracze dostarczają modeli, z których mogą korzystać gracze na każdym poziomie, aby zmaksymalizowac swoją grę. Opracowali mieszankę cech psychicznych, zdolności fizycznych i cech osobowości, która jest dla nich najlepsza. A poźniej używają tej mieszanki, aby oddać się grze w 100%.
Rozmawiali Jan Stański i Leszek Rudź z portalu love4.tennis (www.love4.tennis)
